Bir slayt projektörü…ve duvarlardan dökülen boyalar…Duvarda “Çeşitlendirin, kârlı bir şekilde büyüyün ve küreselleşin” yazan bir poster… Boş bir ofis… Buffalo’da yer alan bu organize sanayi bölgesi, Amerikan üretiminin yükselişine de çakılışına da şahitlik etmişti.
Zamanında ülkenin en yoksul bölgelerinden birinde binlerce insanı istihdam eden ancak sonraları pas tutmanın sembolü haline gelen bu bölge, şimdi yeniden canlanmaya başlıyor. Bir depoda İngiliz enerji şirketi National Grid’e bağlı temiz teknoloji firması Viridi Parente’nin işçilerini, mini buzdolabı boyutunda piller üretirken gördük. Viridi’nin finans müdürü, JPMorgan’ın eski yatırım bankacılığı başkanı olan Eric Stein…
Stein, bize şirketin 2027’ye kadar her yıl yaklaşık 4 gigawatt-saat pil kapasitesi üretmeyi hedeflediğini söyledi. Bu, Birleşik Krallık’taki tüm mevcut depolama kapasitesinin tamamından daha fazla… Tüm bu yaşananlar aslında bir Beyaz Saray projesi… Son 40 yılın küreselleşme döneminde harap olan sanayi bölgelerinde filizlenmesini görmek istediği türden bir proje…
Biden ekonomisi: Bidenomi
Bu ekonomik canlanmaya, geçen ağustosta art arda çıkarılan iki yasa (Enflasyon Azaltma Yasası (IRA) ve Çip ve Bilim Yasası) ve 2021’in sonlarında kabul edilen Altyapı Yatırım ve İstihdam Yasası öncülük ediyor. Kabul edilen yasalar; geniş bant ağlar, yarı iletkenler, elektrikli araçlar ve pillere yeni yatırımları teşvik etmek için yüz milyarlarca dolarlık sübvansiyon, hibe ve kredi sunuyor.
Özetle, Amerika’daki ekonomik düşüncedeki değişimi de temsil ediyor. Joe Biden, Ronald Reagan’ın ABD hükümetinin ekonomiye geniş çaplı müdahalesini reddetmesinden tam 40 yıl sonra, yüzbinlerce yeni istihdam yaratma umuduyla stratejik sektörlerde yerli üreticilere bir dizi sübvansiyon sağlıyor.
Aynı Biden, Bill Clinton’ın Nafta Ticaret Anlaşması’nı imzalaması ve Çin’in DTÖ’ye katılmasının yolunu açmasından 30 yıl sonra, artık kapsamlı ticaret liberalizasyonu için de baskı yapmıyor. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi’nde uluslararası ekonomi üzerine çalışan eski bir Biden yönetimi yetkilisi olan Jennifer Harris, “Reaganomi’den beri bu büyüklükte bir şey gördüğünüzü sanmıyorum. 40 yılı aşkın süredir politika oluşturma kısıtlamaları altında yaşıyorduk” diyerek Biden ekonomisine, yani “Bidenomi”ye dikkat çekti..
Ekonomiyi dış politikayla harmanlayan Beyaz Saray yönetimi, yasaları iki nedenle tasarladı: Hem üretim işlerinin Çin’e kaymasını tersine çevirmek hem de Çin’in temiz enerji ve teknolojideki rekabet gücünü köreltmek. Biden geçen ay Chicago’da yaptığı bir konuşmada, bu değişimi, “Bu vizyon, Amerika’nın orta sınıfını onlarca yıldır yüzüstü bırakan ekonomi teorisinden temel bir kopuştur” diye açıklamıştı.
Biden’ın politikası, ABD ekonomisinde bir dönüşüm anlamına geliyor. Donald Trump dönemini hatırlayalım. “Kurumsal Amerika”yı mutlu eden büyük bir vergi indirimini onaylayan Trump, ticaret cephesinde karışıklığa neden oldu: Nafta’da yüksek risk alıp Kanada ve Meksika’yla yeniden müzakereler yaptı; ardından da Çin, AB ve ABD’nin dünyanın dört bir yanındaki diğer ticaret ortaklarıyla gümrük vergisi savaşına girdi.
Biden, 2021’de Beyaz Saray’a girdiğinde, durum daha da kötüleşmişti. Pandemi, ABD tedarik zincirlerinin potansiyel kırılganlığını ortaya çıkarırken, Çin ile jeopolitik gerilimler yükseldi. Rusya’nın Ukrayna’yı tam anlamıyla işgal etmesi, küresel enerji piyasalarında şok dalgaları yarattı.
ABD Hazine Bakanı Janet Yellen, ekonomik gündemine ilham kaynağı olarak Franklin D.Roosevelt ve Dwight Eisenhower’dan sık sık alıntı yapan Biden’in yaklaşımını “modern arz yanlı ekonomi” olarak adlandırıyor: “[Bu] eşitsizliği ve çevresel zararı azaltırken, hem işgücü arzını artırarak hem de üretkenliği artırarak ekonomik büyümeyi teşvik etmeyi amaçlıyor.”
Biden’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan da eleştirileri şöyle savuşturuyor: “Bu, kendimizin ve dünyanın her yerindeki insanların yararına daha adil, daha dayanıklı bir küresel ekonomik düzen inşa edecek modern bir sanayi ve inovasyon stratejisidir.” Washington’daki değişimin ana itici gücü ise Çin’le rekabet etme ihtiyacı. Biden bunu Kongre’de yaptığı konuşmada açıkça dile getirdi: “Açık olalım: Çin ile rekabeti kazanmak hepimizi birleştirir.”
Görünen o ki, Biden yönetiminin pek çok iddialı hedefi var: ABD’deki sanayi merkezlerini canlandırmak, küresel tedarik zincirlerini yeniden yönlendirmek, Amerikan ekonomisini karbondan arındırmak ve enerji maliyetlerini düşürmek. Tüm bu hedeflere aynı anda ulaşmaya çalışmak gerçekçi mi?
Bazı Cumhuriyetçiler ise özellikle IRA’daki büyük ölçekli hükümet harcamalarının, bazılarının zaten “aşırı ısınmış” olarak gördüğü bir ekonomide yalnızca enflasyonu daha da kötüleştirecek “pervasız bir vergi ve harcama çılgınlığı” oluşturduğuna inanıyor.
Amerikan Yenilenebilir Enerji Konseyi CEO’su Greg Wetstone, “Yeni nesli şebekeye bağlamak için daha iyi bir sürece ihtiyacımız var” diyor. “Büyümeye devam edeceğiz – asıl soru şu ki [IRA’nın] tam potansiyelini gerçekleştirebilecek miyiz?” Konu Çin’le rekabet olunca, “ABD temiz teknolojilerde hala önemsiz bir noktada yer alıyor” denilebilir.
Çin elektrikli araçlara parça tedariğine de hakim bir ülke: Dünyanın en büyük pil üreticisi olan Çinli CATL şirketi, ABD otomobil sektöründe öne çıkıyor… Bazı analistler de Çin’e bağımlılığı kırma çabasının karbondan arındırma çabalarını yavaşlatmasından endişe ediyorlar.
IRA’nın vergi kredilerinden ve ABD’nin yeni fabrikalar inşa etmek için temiz enerjiye geçişinin yarattığı pazar fırsatından yararlanan yatırımcılar arasında yer alan şirketlerden biri de GE. Rüzgar türbinleri için dişli kutuları olan naseller yapmak için New York, Schenectady’de bir tesis kurdular. 50 milyon dolarlık yeni tesiste 160 kişi istihdam edilecek.
85 bin yeni iş yaratılacak
Hyundai, LG, SK ve Samsung gibi Güney Koreli devlerin pil fabrikaları yapmak için on milyarlarca dolar taahhüt etmesiyle Asyalı şirketler artık ABD’ye gelen yatırımcıların öncüsü konumundalar. Hyundai ayrıca Georgia, Savannah yakınlarında bugüne kadarki en büyük EV yatırımlarından biri olan 5.5 milyar dolarlık bir elektrikli araç fabrikası inşa ediyor.
Biden yönetiminin stratejisinin hem siyasi hem de ekonomik olarak karşılığını alacağına olan güvenine rağmen, bunun bir hayâlkırıklığı olabileceğine dair bazı uyarı işaretleri var. Biden’ın göreve gelmesinden bu yana imalat istihdamı 800 bin arttı. Ancak sektördeki iş büyümesi bu yıl keskin bir şekilde yavaşladı ve ISM imalat endeksi beklenmedik bir şekilde geçen ay üç yılın en düşük seviyesine geriledi ve bu, Federal Rezerv enflasyonla mücadele etmek için daha yüksek faiz oranlarını sürdürürken bazı önemli döngüsel ters rüzgârların oluştuğunu gösteriyor.
IRA ve çip yasalarının kabul edilmesinden bu yana 200 milyar dolardan fazla proje sözü verildiği ve 85 bin kadar yeni işin yaratılacağı konuşuluyor. Beyaz Saray ekonomi danışmanları konseyinin bir üyesi olan Heather Boushey de stratejinin sahada işlediğine dair cesaret verici işaretler olduğunu söylüyor: “İşletmelerin ‘Harika’ dediğini görüyoruz.” Asıl soru şu: Bu politikalar, seçmende karşılık bulacak mı?
